Lęk jest jedną z podstawowych emocji, towarzyszącą nam w codziennym życiu. Każdemu z nas wielokrotnie zdarzało się być zdenerwowanym, zestresowanym, zalęknionym. Jest to jedna z najmniej przyjemnych emocji. Jednocześnie to właśnie lęk spełnia niezwykle adaptacyjną funkcję – determinuje naszą reakcję na przyszłe niebezpieczeństwo. Lęk często utożsamiany jest ze strachem. W mowie potocznej pojęcia strachu i lęku traktowane są jak synonimy, stosowane są zamiennie. W psychologii jednak znaczenie tych obydwu terminów różni się.
Strach to reakcja emocjonalna na rzeczywiste lub postrzegane aktualnie niebezpieczeństwo. Łączy się z autonomicznym pobudzeniem koniecznym do podjęcia walki lub ucieczki. Strach jest zatem podstawowym, automatycznie pojawiającym się stanem zaniepokojenia, w którego skład wchodzi spostrzeżenie albo wniosek o zbliżającym się zagrożeniu lub niebezpieczeństwie. Strach jest odpowiedzią na realne zagrożenie. To właśnie ten stan emocjonalny chroni nas w wielu sytuacjach przed utratą zdrowia lub życia.
Lęk natomiast jest reakcją na przewidywane zagrożenie. Jest długotrwałym, złożonym stanem emocjonalnym. Pojawia się wtedy, kiedy człowiek oczekuje, że jakaś przyszła sytuacja zdarzenie albo okoliczność, może się wiązać
z dokuczliwym dla niego, nie dającym się przewidzieć ani opanować, zagrożeniem jego żywotnych interesów. Lęk częściej wiąże się z napięciem mięśniowym i czujnością mającą na celu przygotowanie nas na przyszłe niebezpieczeństwo a także z ostrożnymi, unikającymi zachowaniami.
Zaburzenia lękowe pojawiają się wtedy, gdy dochodzi do rozpoznania niebezpieczeństwa w sytuacjach, w których nie ma rzeczywistego zagrożenia albo gdy reakcja lękowa jest nieadekwatna do zagrożenia. Jak podkreśla dr hab. A. Popiel, lęk jest nam niezbędny do przetrwania. Problem tkwi w znalezieniu miary. Gdy ją gubimy przytłoczeni zmartwieniami, myśląc „a co jeśli”, unikając, tracimy smak i radość życia.
Zaburzenia lękowe są jednymi z najpowszechniej występujących zaburzeń psychicznych. Chroniczne uczucie lęku, zamartwianie się, fobia społeczna, napady paniki czy towarzyszące tym stanom objawy fizjologiczne lęku takie m.in. jak wyraźne napięcie mięśni, płytki oddech, zawroty głowy, odrętwienie, mdłości, ból brzucha itp., w istotny sposób ograniczają i utrudniają funkcjonowanie psychospołeczne.
W obowiązującej klasyfikacji zaburzeń psychicznych (ICD 10) wyróżniamy następujące grupy zaburzeń nerwicowych:
- Zaburzenia lękowe w postaci fobii
- Inne zaburzenia lękowe, do których zalicza się lęk napadowy, uogólniony oraz mieszane zespoły lękowo-depresyjne
- Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne
- Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
- Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną
- Inne rzadziej występujące
, Zaburzenia lękowe tak jak większość zaburzeń psychicznych, powstają w wyniku interakcji czynników wrodzonych z tzw. czynnikami stresowymi. Jeżeli na pewną podatność biologiczną – wynikającą z budowy i specyficznej aktywności ośrodkowego układu nerwowego – oddziałuje stres o nasileniu przewyższającym możliwości poradzenia sobie
z nim, może dochodzić do rozwoju różnych objawów psychopatologicznych, w tym objawów lękowych. Nie bez znaczenia jest również kontekst rodzinny oraz środowisko społeczne
w jakim dorastaliśmy.
Sposób leczenia zaburzeń lękowych zależy między innymi od tego jak lęk jest przez daną osobę przeżywany.Istotnym jest, aby pacjent otrzymał stosowną informację na temat lęku, jego objawów, charakterystyki trwania w czasie, czynników podtrzymujących
i przeciwdziałających objawom. Łagodne symptomy lęku mogą być wyciszone
w oparciu o psychoedukację na temat lęku oraz idącą za tym zmianę trybu życia obfitującą
w regularne ćwiczenia fizyczne, treningi relaksacyjne, techniki uważności, zmianę myślenia, higienę snu. Jeżeli objawy są poważniejsze i trwają stosunkowo długo, wpływając niekorzystnie na jakość życia człowieka – wskazane jest sięgnięcie po profesjonalną pomoc psychoterapeutyczną lub psychiatryczną. W ramach psychoterapii w nurcie poznawczo-behawioralnym pracuje się nad tym, jak: zaprzestać unikania i stawiać czoło sytuacjom, które budzą w nas lęk, rozpoznać i zmieniać negatywne wzorce myślenia, rozpoznać i zmieniać zachowania, które podtrzymują lek, poradzić sobie z doznaniami (objawami fizjologicznymi), które towarzyszą lękowi, a także zdystansować się do pełnych niepokoju myśli.
Wybór pomiędzy psychoterapią a farmakoterapią, czy też zastosowaniem obu tych form leczenia, zależy od stopnia nasilenia objawów, typu zaburzenia lękowego, preferencji pacjenta a także współistnienia innych zaburzeń psychicznych czy somatycznych.
Natalia Kowalska-Golla, psycholożka, psychoterapeutka poznawczo- behawioralna
